سخنرانی: «سفینة‌البحار» کتاب عصر نیست، بلکه برای همیشه دهر است
به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، سومین نشست «شیخ عباس قمی؛ محدث نامی» با عنوان «تاریخ و سیره نویسی در آثار محدث قمی» با حضور حجت‌الاسلام و المسلمین «ناصر باقری بیدهَندی»، معاون پژوهشی انجمن علمی تاریخ‌پژوهان حوزه علمیه قم و «باقر قربانی‌زرین»، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، برگزار شد.
در ابتدای این نشست استاد باقری بیدهندی، محدث قمی را یکی از علمای بزرگ شیعه قلمداد کرد و گفت: یکی از علمای وارسته شیعی که نقادانه به بررسی و تحلیل روایات به ویژه متون تاریخی پرداخته است، محدث خبیر و مورخ شهیر، شیخ عباس قمی است. کسی که در آستانه هفتادمین ارتحالش قرار داریم. در ابتدا از زندگی‌نامه ایشان و سپس به معرفی آثار وی خواهم پرداخت و در ادامه ویژگی‌های اخلاقیش را بیان کرده و سپس به شیوه تاریخ‌نگاری شیخ عباس خواهیم پرداخت.
وی در خصوص زندگی‌نامه این مورخ دینی اظهار کرد: محدث قمی در سال ۱۲۹۴ ق در شهر قم در خانواده‌ای اصیل و مذهبی متولد شد. ایشان در همان نوجوانی وارد حوزه علمیه قم شد و تحصیلات خودش نزد اساتید برجسته‌ای همچون آیت‌الله میرزا محمد ارباب، آیت‌الله حاج ابوالقاسم کبیر قمی که یکی از بزرگان اخلاق بوده و آیت‌الله حاج احمد طباطبایی آغاز کرد. سپس در سال ۱۳۱۶ ق به منظور تکمیل آموخته‌های خودش به نجف اشرف رهسپار شد.
معاون پژوهشی انجمن علمی تاریخ‌پژوهان حوزه افزود: در مدت طولانی که در نجف اشرف حضور داشت، از محضر آیت‌الله سیدمحمد کاظم یزدی، صاحب «عروة الوثقی»، شیخ حسن‌علی نخودکی اصفهانی و محدث نوری استفاده برد و به دلیل علاقه به رجال و حدیث، بیشترین مدت تلمذش در محضر استاد نوری طبرسی (متوفی ۱۳۲۰ ق) بود. محدث قمی بعد از این که مبانی علمی خودش را تکمیل می‌کند، به ایران بازمی‌گردد.
وی در ادامه اظهار کرد: دو سال به زیارت خانه خدا مشرف می‌شود و در این مدت در مشهد مقدس سکنی می‌گزیند. در مدت اقامت در مشهد درس اخلاقی داشته است که شهابی در خصوص این درس اخلاق در مقدمه‌ای که بر «فوائد الرضویة» داشته، اشاره‌ای کرده می‌نویسد: «بیش از ۱۰۰۰ نفر در درس اخلاق شیخ عباس قمی شرکت می‌کردند و گاهی مواقع جلسات درس اخلاق ایشان سه ساعت طول می‌کشید و کاملا بر روحیات حضار تأثیرگذار بود.»
استاد باقری بیدهندی، محدث قمی را یکی از افرادی که در ایجاد مجدد حوزه علمیه قم به آیت‌الله حائری کمک کرد، دانست و گفت: مرحوم محدث قمی در ایامی که در قم می‌زیسته در خیزش مجدد قم به آیت‌الله حائری یزدی کمک فوق‌العاده‌ای کرد؛ بنابراین در تأسیس مجدد قم نقش اساسی داشته و و زحمات بی‌شماری را متحمل شده است. وی همچنین در جریان حادثه مسجد گوهرشاد و فاجعه‌ای که رضاخان به وجود آورده بود، با تبعیت از آیت‌الله حسین قمی‌مجاهد به عتبات می‌رود و برای همیشه در نجف اشرف ماندگار می‌شود.
محقق و مدرس عالی حوزه علمیه قم با اشاره به تألیفات بی‌شمار شیخ عباس قمی، تصریح کرد: محدث قمی در طول عمر بابرکتش موفق شد که بیش از ۸۵ اثر نفیس و ارزشمند از خودش به جا بگذارد که بسیاری از این آثار در ایران و عراق و کشورهای شیعی ده‌ها بار چاپ شود.
وی افزود: مهم‌ترین اثر ایشان «سفینة البحار» است که مدت ۲۰ سال روی این اثر وقت گذاشته است. به همین دلیل این اثر کتاب عصر نیست، بلکه کتاب دهر است و برای همیشه محققین و علما از این اثر بهره می‌برند. شیخ عباس قمی جدای از کتاب سفینة‌البحار آثار فراوانی در زمینه تاریخ، تراجم، رجال و حدیث داشته است و حتی راجع به لغات قرآن، اثر گرانسنگی است.
استاد باقری بیدهندی ضمن معرفی برخی آثار شیخ عباس قمی بیان کرد: در مورد آثار ایشان می‌توان گفت که لیست کردن آن‌ها در این زمان نمی‌گنجد، اما به طور اجمالی، فهرستی از آثاری که چاپ شده‌اند را بیان می‌کنم: کتاب «فوائد الرّجبیّة» نخستین نوشته ایشان است که به خط خود و به عربی نگاشته است و به فارسی هم ترجمه شده است. این اثر شامل مطالبی در مورد وقایع روزها و آداب مستحبی و اعمال ماه‌های عربی است، دیگر اثر ایشان «الدّرة الیتیمة فی تتمّات الدرّة الثمینة» این اثر شرح فارسی «نصاب الصّبیان» و تتمیم شرح نصاب فاضل یزدی است.
وی در ادامه افزود: «هدیّة الزّائرین و بهجة النّاصرین»، درباره زیارت قبور ائمه اطهار(ع) و ثواب آن است. همچنین در تعیین قبور علما و مؤمنین مشهور و مدفون در کنار مشاهد مشرفه امامان است که به فارسی نگاشته شده است. «اللّئالی المنثورة»، کتاب مختصری است در مورد دعا و سایر مستحبات و «الفصول العلّیة فی المناقب المرتضویة» که محدث قمی تعدادی از مناقب و مکارم اخلاقی حضرت علی(ع) را گردآوری کرده و بسیاری از آن‌ها را از کتاب‌های اهل سنت نقل کرده است.
استاد باقری بیدهندی همچنین اضافه کرد: اثر دیگر ایشان «سبیل الرّشاد» «حکمة بالغة و مأة کلمة جامعة»، این کتاب شامل سخنان کوتاه امیرالمؤمنین(ع) در عقاید و اصول دین است که به فارسی نوشته شده است. «ذخیرة الابرار فی منتخب أنیس التّجار»، خلاصه‌ای از «أنیس التجّار» ملامهدی نراقی است که به زبان فارسی و در مورد معاملات است؛ «غایة القصوی فی ترجمة عروة الوثقی» ترجمه فارسی «العروة الوثقی» مرحوم آیت‌الله سیدمحمد کاظم‌یزدی است که در مورد احکام فقهی نگاشته شده است.
معاون پژوهشی انجمن علمی تاریخ‌پژوهان حوزه علمیه در ادامه معرفی آثار شیخ عباس، مفاتیح‌الجنان را اثر ماندگار دانست و بیان کرد: «مفاتیح‌الجنان» و «الباقیات الصّالحات» همان کتاب مشهوری است که در اکثر مشاهد مشرفه و بیشتر خانه‌های شیعیان مورد استفاده بوده و به عربی نوشته شده و به فارسی هم ترجمه شده است. این اثر یکی از ماندگارترین کتاب‌های اهل شیعه است؛ «التّحفة الطوسیّة و النّفخة القدسیّة»؛ نوشته مختصری است مربوط به زیارت حضرت رضا(ع) و بعضی فوائد مربوط به آستان مقدّس حضرتش و همچنین رساله دستورالعمل حضرت سیدالشهداء(ع).
وی کتاب «نفس المهموم» را یکی از آثار بی‌نظیر در حوزه مقتل‌نویسی دانست و تصریح کرد: نفس المهموم که به زبان عربی نوشته شده است، بنا به تصدیق اهل فن، بهترین و معتبرترین مقتلی است که به رشته تحریر در آمده است. این کتاب تاکنون چهار بار تجدیدچاپ شده است و آخرین بار نیز در قم به چاپ رسیده و امتیازات مهمی دارد؛ اثر دیگر ایشان «نفثة المصدور»، رساله‌ای است در تتمیم و تکمیل نفس المهموم که قبلا جداگانه چاپ شده بود و اخیرا هم به ضمیمه نفس‌المهموم منتشر شده است.
استاد باقری بیدهندی در معرفی دیگر آثار شیخ عباس قمی بیان کرد: «الانوار البهیّة فی تاریخ الحجج الالهیّة» کتابی به زبان عربی است و در مورد ولادت و وفات چهارده معصوم(ع) نگاشته شده است که رساله‌ای در گناهان کبیره و صغیره؛ «منازل الآخرة» نیز کتاب نفیسی است که مکرر چاپ شده و مراحل دشوار سفر آخرت را بر اساس روایات بررسی کرده و توشه لازم را یادآور شده است. این اثر به زبان انگلیسی و ترکی استانبولی ترجمه شده است.
